(P26) Phương pháp luyện tập đàn piano - Nguyên lý và nguyên tắc nền tảng

CHƯƠNG III: LUYỆN ĐÀN

1. Giọng, Tiết tấu, Luyến, Ngắt tiếng (Tone, Rhythm, Legato, staccato)

a. "Giọng hay" là gì?

Động tác chạm phím cơ bản. Những ai chơi piano đều phải học Động tác chạm phím cơ bản. Không có nó, bạn sẽ không thể tạo nên một sự khác biệt có ý nghĩa – bạn không thể xây dựng một Taj Mahal chỉ từ gạch-bùn và rơm rạ. Động tác chạm phím bao gồm 3 thao tác chính: nhấn, giữ, và nhấc. Việc này nghe ngỡ rất đơn giản, song không phải vậy. Hầu hết các giáo viên piano đều phải chật vật để dạy học trò mình động tác chạm phím đúng. Các khó khăn chủ yếu nảy sinh là do các tiến trình hoạt động cơ của thao tác phím đã không được giải thích một cách thoả đáng. Vì thế, chúng sẽ là những đề tài chủ yếu ở chương sách này.

Động tác nhấn phím là tác nhân tạo nên âm thanh piano vào lúc khởi đầu. Theo thao tác đúng, nó phải là nhanh hết mức có thể. Song, với sự chủ động âm lượng. Sự chủ động này là không dễ dàng, vì rằng, do trọng lực mà động tác nhấn phím càng nhanh thì âm thanh sản ra sẽ càng lớn. Sự nhấn phím nhanh làm cho nốt nhạc phát đúng nhịp của nó; nếu không có sự nhấn phím nhanh này, thì thời điểm mà nốt nhạc ấy bắt đầu sẽ bị chệch choạc. Vậy nên, bất kể câu nhạc là chậm hay nhạc, động tác nhấn phím về cơ bản là nhất thiết phải nhanh. Những yêu cầu này của sự thao tác nhấn phím nhanh, chủ động âm lượng, và nhiều yêu cầu khác mà chúng ta sẽ sớm đề cập, mang đến cho chúng ta một nguyên tắc quan trọng bậc nhất về việc học piano – sự nhạy ngón (finger sensitivity). Ngón phải có khả năng nhạy bén và thi hành được nhiều yêu cầu trước khi bạn có thể thuần thục động tác nhấn phím. Để chủ động âm lượng, động tác nhấn phím cần gồm hai phần; một thành phần khởi đầu nhằm thắng sự ma sát/sức ì của phím và khởi động nó, và một thành phần thứ hai với sức mạnh phù hợp cho âm lượng như mong muốn. Sự gợi ý “chơi một cách chìm sâu vào trong các phím” là một gợi ý hay theo cái ý rằng thao tác nhấn phím không được phép trì hoãn; nó phải tăng tốc khi bạn đạt tới đáy phím hầu cho bạn không bao giờ mất sự kiểm soát búa.

Chuyển động hai thành phần này là đặc biệt quan trọng khi chơi cực nhỏ (pianissimo). Ở một cây đại dương cầm phòng hoà nhạc được điều chỉnh tốt, thì sự ma sát là gần bằng không và quán tính/sức ì của hệ thống cơ là thấp. Ở tất cả các đàn piano khác (chiếm tới 99% tổng số đàn piano) thì tồn tại sự ma sát này mà bạn phải vượt qua, nhất là khi bạn mới khởi đầu thao tác nhấn phím (ma sát này là cao nhất khi chuyển động bằng không), và khi có nhiều sự phi đồng bộ ở bộ cơ mà gây ra sức ì. Giả sử rằng cây piano của bạn đã được chỉnh đúng giọng, thì bạn có thể chơi cực nhỏ (pianissimo) bằng cách, trước nhất phá vỡ ma sát/sức ì, kế đó thực hiện một thao tác nhấn nhẹ. Hai thành phần này phải phối hợp một cách liền mạch với nhau sao cho với người nghe, nó như thể một chuyển động duy nhất, với phần thịt đệm đầu ngón tay tác động tựa các cái giảm xóc. Thao tác nhấn phím đạt yêu cầu như vậy có nghĩa là cơ ngón tay phải chứa một tỉ lệ cao các cơ nhanh [fast muscle: cơ có chức năng co -ND] (xem phần 7a bên dưới). Điều này có thể đạt được bằng sự luyện tập vận động nhanh qua một thời gian dài (độ chừng một tháng) nhưng tránh các bài luyện tập lực; Theo đó, lời tuyên bố rằng kỹ thuật piano yêu cầu sức mạnh ngón tay là tuyệt đối sai lầm. Cái chúng ta cần chính là sự trui rèn vận tốc và sức nhạy của ngón.

Thao tác giữ (phím) của động tác chạm phím là cần thiết nhằm giữ búa nhờ bộ phận backcheck [búa kiểm tra] có nhiệm vụ ngăn búa không gõ lại vào dây đàn -ND] và chủ động một cách chính xác trường độ nốt nhạc. Nếu không có thao tác giữ này, búa có thể lắc lư, tạo ra những âm thanh ngoài mong muốn, gây ra những vấn đề rắc rối với các nốt lặp, nốt vê (trill), vv. Người mới học sẽ gặp khó khăn trong việc thực hiện một sự chuyển tiếp mượt mà trôi chảy giữa thao tác nhấn và thao tác giữ phím. Không được nhấn xuống trên phím trong lúc đang giữ phím trong một nỗ lực nhằm “nhấn sâu vào cây đàn piano”; trọng lực đã đủ để giữ phím xuống rồi. Lượng thời gian giữ phím chính là nhân tố chủ động màu sắc và diễn cảm; do vậy nó là một thành phần quan trọng của âm nhạc.

Thao tác nhấc [buông phím] khiến cho phím chặn tiếng (damper) rơi lên dây đàn và làm tắt âm thanh. Cùng với thao tác giữ, nó quyết định trường độ nốt nhạc.Tương tự thao tác nhấn, thao tác nhấc phải nhanh để chủ động được trường độ nốt nhạc một cách chính xác. Do vậy, người chơi piano phải thực hiện một nỗ lực có ý thức nhằm phát triển các cơ nhanh trong các cơ duỗi (extensor muscle), y như chúng ta đã thực hiện với các cơ gấp (flexor muscle) trong thao tác nhấn. Nhất là khi chơi nhanh, nhiều nhạc sinh hoàn toàn quên thao tác nhấc, hậu quả là một lối chơi luộm thuộm. Một câu chạy có thể [bị] trở nên chứa các nốt ngắt (staccato), luyến (legato), và các nốt chồng tiếng. Những nhóm song song chơi hai tay nhanh (fast parallel set) có thể [bị] trở nên nghe như thể chúng đang được chơi với pedal.

Bằng sự chủ động điều khiển được cả ba thành phần trên của động tác chạm phím căn bản, bạn sẽ hoàn toàn chủ động điều khiển cây đàn piano; một cách cụ thể, là chủ động điều khiển búa và phím chặn tiếng, và sự chủ động này là cần thiết cho sự chơi nhạc chủ động. Các thành phần này quyết định chất lượng mỗi nốt nhạc. Giờ thì bạn có thể hiểu tại sao một thao tác nhấn nhanh và thao tác nhấc nhanh tương đương là hết sức quan trọng, nhất là trong khi chơi chậm.Trong lúc chơi bình thường, thì thao tác nhấn nốt nhạc đi trước phải trùng khớp với thao tác nhấn nốt nhạc liền sau nó. Trong khi chơi staccato và legato (phần c) và chơi nhanh (7.i), chúng ta cần sửa đổi tất cả các thành phần này, nên chúng sẽ được thảo luận tách riêng. Nếu trước nay bạn chưa từng thực hành các thao tác này, hãy bắt đầu thực hành với tất cả năm ngón tay, C tới G, như bạn thực hiện khi chơi một âm giai (scale) và áp dụng các thao tác đó cho từng ngón, HS [tập rời từng tay]. Nếu bạn muốn luyện các cơ duỗi, bạn có thể cường điệu thao tác nhấc nhanh. Gắng giữ tất cả các ngón đang không chơi [ở thật sát hoặc dựa trên] các phím, một cách nhẹ nhàng. Trong khi gắng tăng tốc các thao tác nhấn và nhấc, mỗi nốt một giây, bạn có thể bắt đầu bị căng cơ; trong trường hợp đó, hãy tập cho tới khi bạn loại bỏ được sự căng cơ. Điều quan trọng nhất cần nhớ là rằng bạn phải lập tức chùng cơ [lơi ngón] ngay sau thao tác nhấn. Nói cách khác, bạn cần luyện tập cả tốc độ thao tác và tốc độ lơi ngón. Rồi chơi tăng tốc dần dà, không nhất thiết chơi nhanh trong thời gian này. Chỉ nên bắt đầu với một tốc độ thoải mái. Giờ hãy thực tập y như vậy với bất cứ đoạn nhạc chậm nào bạn có thể chơi, chẳng hạn Chương thứ nhất bản Sonata Moonlight của Beethoven, HS. Nếu bạn chưa từng thực hành lối này trước đây, HT [tập đồng thời hai tay] lúc đầu sẽ rất ngượng vì bạn bấy giờ cần phối hợp quá nhiều thành phần thao tác ở cả hai tay. Tuy nhiên, bằng luyện tập, bản nhạc rồi sẽ thành tốt hơn, bạn sẽ đạt được nhiều sự chủ động hơn trong việc diễn cảm, và sẽ đạt cảm nhận rằng bạn bấy giờ có thể chơi du dương hơn. Sẽ không còn bất cứ nốt nhạc nào bị mất hay bị nhầm nữa, tất cả các nốt nhạc sẽ mượt mà hơn, và bạn có thể thi thi diễn tất cả các ký hiệu diễn cảm với sự chính xác cao hơn. Những sự luyện tập này phải được thực hành ngày này sang ngày khác, rồi kỹ thuật bạn sẽ tiến nhanh hơn. Nếu không có một động tác chạm phím căn bản tốt, bạn có thể gặp trở ngại khi chơi trên những cây đàn piano khác nhau, hoặc những cây piano không được chỉnh tốt, và thông thường thì bản nhạc có thể trở nên tệ thêm khi bạn luyện tập nhiều hơn bởi bạn có thể thâu nhập/tiêm nhiễm các thói quen xấu chẳng hạn chơi sai nhịp (trường độ không chính xác). Lẽ tất nhiên, toàn bộ quá trình miêu tả trong chỉ một đoạn này có thể khiến bạn phải mất nhiều tuần hay thậm chí nhiều tháng để có thể hoàn thiện.

Giọng, chơi Rất khẽ, Rất lớn (Tone, Pianissimo, Fortissimo). Giọng là tính chất của âm thanh. Với cây piano, giọng chủ yếu là một đặc tính của một nhóm nốt và nó lệ thuộc vào sự nhạy cảm âm nhạc (musical sensitivity) của người nghệ sĩ piano. Chúng ta có thể thay đổi giọng của ngay cả một nốt rời, bằng sử dụng pedal, chơi lớn hơn hoặc nhỏ hơn. Khi một dây đàn được gõ mạnh hơn, thì có nhiều bồi âm được tạo ra hơn. Do vậy, khi ta chơi nhỏ, ta tạo ra âm thanh mà chứa nhiều thành phần âm cơ bản (fundamentals) mạnh hơn. Đâu đó trong khoảng giữa của Pp và Ff, sẽ có một điểm tối ưu mà cho ra tối đa các âm cơ bản. Pedal vang tiếng (damper pedal) cũng làm thay đổi giọng (timbre) bằng sự nó cho phép sự rung động của các dây không được gõ.

Giọng hay sắc (tone or timbre) có thể được điều khiển bởi người chỉnh giọng bằng sự chỉnh giọng búa hoặc chỉnh dây theo những cách khác nhau. Một đầu búa cứng hơn thì cho ra một giọng rực rỡ hơn (bởi có dung lượng hoạ âm lớn hơn) và một đầu búa với một mặt gõ phẳng thì cho ra một giọng gắt hơn (có chứa nhiều hoạ âm cao hơn). Người chỉnh đàn có thể thay đổi độ căng dây hay điều khiển độ lệch giữa các dây đồng âm (unisons). Tới một điểm nào đó, độ căng dây lớn hơn sẽ tạo giọng đàn rực rỡ hơn và sự căng dây thiếu có thể cho ra âm đàn vô vị. Khi độ lệch còn trong dải tần cộng hưởng, thì tất cả các dây của một nốt vẫn là hoàn toàn đúng giọng (nghĩa là rung với cùng tần số), nhưng sẽ tương tác một cách khác nhau với lẫn nhau. Ví dụ, nốt nhạc có thể được làm cho "hát" cái mà là một dư âm (after-sound) mà cường độ của nó dao động chập chờn. Không bao giờ có hai dây đàn y hệt nhau, vì vậy sự lựa chọn chỉnh dây y hệt nhau chính xác là không tồn tại.

Liệu ta có thể biến đổi giọng của một nốt rời bằng sự chủ động thao tác nhấn hay không?

Chơi cực nhỏ - Pianissimo: Với PPP, bạn cần một động tác chạm phím chính xác, và sự lơi ngón nhanh. Sự chạm phím bằng các phần thịt đệm của các ngón là quan trọng. Nói chung, bạn nên luôn luyện tập với một sự chạm phím nhẹ cho tới khi bạn đã thành thục câu nhạc, rồi thêm mf hoặc ff hoặc bất cứ cái gì bạn cần, bởi vì việc chơi với một sự chạm phím nhẹ là kỹ năng khó phát triển nhất. Các nhân tố quan trọng nhất cho PPP là sự chỉnh đàn thích hợp (nhất là quãng cách let-off [khoảng cách giữa búa và dây] tối thiểu, chỉnh giọng búa, và trọng lượng búa đúng). Sự rèn luyện chơi kỹ thuật PPP mà không có sự bảo trì đúng cây đàn sẽ là vô hiệu quả.

Chơi cực lớn - Fortissimo là một vấn đề của sự chuyển trọng lượng vào trong cây piano. Hãy cúi người tới trước sao cho trọng tâm cơ thể gần bàn phím hơn và chơi khởi từ hai vai. Chớ dùng chỉ hai bàn tay hoặc hai cánh tay khi chơi ff. Lại nhắc, sự lơi ngón là quan trọng hầu cho bạn không lãng phí năng lượng, bạn hãy tạo tốc độ thao tác nhấn tối đa, và lực thích hợp mà có thể được điều khiển chỉ nơi nào nó thực sự cần thiết. Với một đoạn cần chơi ff, bạn hãy luyện tập mà không với ff cho tới khi bạn đã thuần thục nó, rồi mới chơi ff.

Tóm lại, về cơ bản, giọng là kết quả của sự đồng đều và sự chủ động điều khiển sự chơi, và nó lệ thuộc vào nhạc cảm của người chơi. Sự chủ động điều khiển giọng (Tone control) là một vấn đề phức tạp liên quan tới mọi nhân tố mà khiến thay đổi tính chất của âm thanh piano. Có nhiều cách làm thay đổi giọng đàn piano.Tất cả chúng đều khởi từ việc cây piano của bạn được chỉnh thế nào. Mỗi người chơi piano đều có thể điều khiển giọng đàn bằng nhiều cách, chẳng hạn bằng cách chơi to, hay chơi nhỏ, hoặc bằng cách biến đổi tốc độ. Ví dụ, bằng cách chơi to hơn và nhanh hơn, ta có thể tạo ra âm nhạc mà chủ yếu gồm âm tức thời (prompt sound); trái lại, một sự chơi chậm hơn và khẽ hơn sẽ cho một hiệu quả êm dịu, bởi dùng nhiều dư âm (after-sound - âm ngân) hơn. Và có vô số cách kết hợp cùng pedal. Giọng của một nốt riêng cũng có thể được điều khiển bởi cán búa có độ cong. Rất nhiều phương cách chơi khác nhau bảo đảm rằng mọi nghệ sĩ piano sẽ tạo ra các giọng đàn khác nhau.

Soạn giả: Chuan C. Chang (nhà khoa học)

Dịch giả: Nhật Nguyệt (thi sĩ)

Chia sẻ, sao chép vui lòng ghi rõ nguồn bài viết thuộc bản quyền Harmony Co., Ltd

>>Xem tiếp:

1. Giọng, Tiết tấu, Luyến, Ngắt tiếng (Tone, Rhythm, Legato, staccato)

a. "Giọng hay" là gì?

b. Tiết tấu -Rhythm là gì?

c. Luyến tiếng, Ngắt tiếng - Legato, Staccato

2. Xoay vòng - Cycling (Chopin - Fantaisie Impromptu)

(P27) Phương pháp luyện tập đàn piano - Nguyên lý và nguyên tắc nền tảng

(P28) Phương pháp luyện tập đàn piano - Nguyên lý và nguyên tắc nền tảng

(P29) Phương pháp luyện tập đàn piano - Nguyên lý và nguyên tắc nền tảng