Tìm hiểu về phương pháp dạy học âm nhạc Kodály đối với trẻ em

Phương pháp dạy học âm nhạc Kodály được phát kiến bởi Zoltán Kodály (1882-1976), một nhà soạn nhạc, nghiên cứu âm nhạc dân tộc, và sư phạm âm nhạc người Hungary.

Kodály mong muốn qua giáo dục âm nhạc để củng cố âm nhạc truyền thống và nâng cao khả năng đọc viết âm nhạc cho người học và làm công tác âm nhạc (Choksy, 1988, 1999). Phương pháp giảng dạy âm nhạc của ông phát triển trên những nguyên tắc đặc trưng về triết lý sư phạm, công cụ giảng dạy và nguồn tư liệu giảng dạy, và quy trình sư phạm.

1. TRIẾT LÍ SƯ PHẠM ÂM NHẠC

Kodály tin rằng hoạt động âm nhạc là khả năng tự nhiên của mọi người. Âm nhạc từ ngôn ngữ mẹ đẻ như lời ru, đồng dao, dân ca, và trò chơi âm nhạc cần được ưu tiên sử dụng trong giáo dục âm nhạc cho trẻ em. Giáo dục âm nhạc cần được bắt đầu đối với trẻ càng sớm càng tốt để phát triển khả năng âm nhạc vốn tiềm tàng một cách tự nhiên trong mỗi đứa trẻ (Choksy, 1988, 1999). Giọng hát, nhạc cụ tự nhiên của các em, là phương tiện diễn tả âm nhạc cần được ưu tiên phát triển trong giáo dục âm nhạc.

2. CÔNG CỤ GIẢNG DẠY ÂM NHẠC

Phương pháp Kodály vận dụng bốn công cụ giảng dạy chính: hàng âm với chủ âm “do” chuyển động (movable do), hệ thống kí hiệu tay, chữ tiết tấu/hình tiết tấu, và nguồn tư liệu dân ca.

Thứ nhất, hàng âm với chủ âm do chuyển động bao gồm bảy âm do, re, mi, fa sol, la, và si (ti). Trong xướng âm, “do” luôn luôn là âm chủ đối với mọi giọng điệu. Ví dụ ở giọng F-dur, F được đọc là do, G đọc là re, A là mi, và các nốt khác lần lượt theo thứ tự của hàng âm. Vận dụng cách đọc này giúp trẻ dễ nhớ các quan hệ quãng giữa các âm mà không phụ thuộc vào biến đổi của hệ thống hóa biểu. Cách đọc xướng âm này khác hẳn với hàng âm với nốt do cố định (fixed do) mà chúng ta đang sử dụng tại Việt Nam, trong đó do chỉ là chủ âm của giọng C-dur.

Thứ hai là hệ thống kí hiệu tay. Hệ thống này do John Curwen – một mục sư nhạc sĩ người Anh, sáng tạo từ thế kỷ 19. Mỗi âm trong hàng âm được ký hiệu bằng một dấu hiệu tay nhằm giúp trẻ em dễ nhớ các quan hệ cao thấp giữa các nốt cũng như quan hệ quãng giữa các âm cơ bản khi xướng âm hoặc tư duy âm nhạc (Trinka, 2006). Bên cạnh đó, khi học xướng âm với ký hiệu tay, trẻ em được tăng cường thêm một hệ thống tư duy biểu tượng kết hợp với tư duy âm thanh. Nhờ đó, các em đọc cao độ chính xác hơn.

Thứ ba, hệ thống chữ tiết tấu và hình tiết tấu. Hệ thống này nguyên được tạo ra bởi một nhạc sĩ người Pháp ở thế kỷ 19, tên là Emile-Joseph Chevés. Mỗi giá trị tiết tấu trong nhóm trường độ cơ bản được ký hiệu bằng các âm tiết đặc biệt (Choksy, 1988, 1999). Hệ thống này được đánh giá là phương tiện hiệu quả nhất của phương pháp Kodály. Trẻ em có thể đọc và luyện tập tiết tấu của một bài hát một cách đơn giản và dễ hiểu mà không cần đến bản nhạc.

Dấu tay thường kết hợp với hình tiết tấu. Đây là cách viết tắt tiết tấu chỉ dùng đuôi nốt nhạc. Nhờ cách viết này, tiết tấu âm nhạc được viết một cách đơn giản mà không cần dòng nhạc nhằm giúp trẻ em dễ nhớ, đọc và viết tiết tấu. Chữ tiết tấu hiện đã được giới thiệu trong chương trình âm nhạc tiểu học tại Việt Nam nhưng chưa được sử dụng một cách rộng rãi.

Thứ tư, âm nhạc dân gian được xem là nguồn tài liệu chính trong giảng dạy âm nhạc cho trẻ em theo phương pháp Kodály. Đầu tiên, dân ca, đồng dao, và trò chơi âm nhạc dân gian từ chính nền văn hóa dân tộc của trẻ; được sử dụng trong giảng dạy; sau đó, đến dân ca của các dân tộc và vùng văn hóa khác. Theo Kodály, dân ca đơn giản về hình thức, đậm nét đặc trưng văn hóa và biểu cảm tự nhiên của con người từ đời sống hằng ngày thông qua âm nhạc,mà không nặng nề bởi các yếu tố sư phạm hay giáo dục khác (Choksy, 1999). Ngoài nguồn âm nhạc dân gian, các tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao trong lĩnh vực ca hát, như hợp xướng và các ca khúc cổ điển của các nhà soạn nhạc danh tiếng cần được chọn lọc đưa vào giáo dục âm nhạc trong nhà trường.

3. QUY TRÌNH SƯ PHẠM

Quy trình giảng dạy âm nhạc cho trẻ em theo phương pháp Kodály được tiến hành theo ba bước cơ bản: chuẩn bị, giới thiệu, và luyện tập. Ở bước chuẩn bị (preparation), các em sẽ trải nghiệm và cảm nhận các khái niệm và thành tố âm nhạc mới qua việc tham gia các hoạt động ca hát, nghe nhạc, vận động âm nhạc, chơi trò chơi, và sử dụng nhạc cụ (Trinka, 2006). Từ đó, các em sẽ được sẵn sàng để khám phá và học tập các đặc trưng tiêu biểu của khái niệm và thành tố âm nhạc mới.

Bước tiếp theo là giai đoạn cung cấp thông tin hay giới thiệu (presentation). Ở giai đoạn này, giáo viên sẽ giới thiệu và giải thích khái niệm và thành tố âm nhạc mới trực tiếp trên biểu tượng nốt nhạc hay nốt trên khuông nhạc; đồng thời cung cấp cho các em các yếu tố âm nhạc liên quan như chữ tiết tấu, dấu hiệu tay, ký tự của cao độ, v.v.

Giai đoạn tiếp theo là luyện tập (practice), gồm nhiều hoạt động âm nhạc với nhiều đặc trưng khác nhau. Trước tiên, các em sẽ luyện tập các kiến thức âm nhạc mới qua đọc và viết các mẫu âm nhạc, ca hát, vận động, và chơi nhạc cụ. Sau khi trẻ quen thuộc với các khái niệm mới này, các em sẽ khám phá chúng sâu hơn, đa dạng hơn, và với các bài hát, bài tập xướng âm, hay bài tập nghe nhạc phức tạp hơn. Tiếp theo, các em học cách sáng tác, biểu diễn ứng tác (improvisation) trên các nhạc cụ định âm và không định âm để khai thác những đặc trưng của thành tố âm nhạc vừa học. Các hoạt động âm nhạc trong giai đoạn này chủ yếu phát huy tính sáng tạo âm nhạc của trẻ thông qua các kỹ năng biễu diễn âm nhạc.

Tóm lại, phương pháp Kodály là một phương pháp được đánh giá cao trong giảng dạy âm nhạc cho trẻ em. Bởi được phát triển trên nền tảng âm nhạc truyền thống và đề cao vai trò của giọng hát tự nhiên trong sự hình thành và phát triển khả năng âm nhạc cho trẻ em, phương pháp này đang được sử dụng rộng rãi trong giáo dục âm nhạc tại nhiều quốc gia. Bản thân Kodály không sáng tạo ra các phương tiện truyền đạt và quy trình sư phạm, nhưng ông và các đồng nghiệp đã chọn lọc và kết hợp các phương tiện này một cách khoa học và logich vào giáo dục âm nhạc. Việc tìm hiểu phương pháp Kodály chắc chắn góp phần nâng cao năng lực về phương pháp giảng dạy cho giáo viên âm nhạc và mang lại nhiều tiến bộ cho giáo dục âm nhạc tiểu học tại Việt Nam.

Thạc sĩ Giáo dục Âm nhạc Hồ Ngọc Khải

Mời bạn xem thêm

Phương pháp dạy học âm nhạc dalcroze đối với trẻ em